Aşı nedir?
Belirli bir hastalığa karşı bağışıklık sağlamak için hazırlanmış, vücuda çeşitli yollarla verilen biyolojik ürünlere aşı denir. Aşı, insanları hastalıklardan ve hastalıkların neden olduğu kötü sonuçlardan koruyabilmek için uygulanır. Vücut aşı ile kendisine zarar vermeyecek hale getirilen mikrop ya da toksinleri tanır ve onlara karşı bir savunma geliştirir. Böylece vücut daha sonra mikropla karşılaştığında önceden geliştirdiği savunma sistemini kullanarak hastalığa yakalanmaz. Bu kişi artık o hastalığa karşı bağışıktır. Oluşan bağışıklama genellikle uzun süre vücutta kalır ve hastalık etkeni ile karşılaşınca onu etkisiz kılmak için savaşır.
Aşı olmanın faydaları nelerdir?
Aşılar tıbbın bugüne kadarki en önemli buluşlarından biridir. Hiçbir buluş aşılar kadar hayat kurtarmayı başaramamıştır. Aşılar sayesinde yılda yaklaşık 6 milyon ölüm önlenmektedir.
Aşılar dünyada kitleler halinde ölümlere, sakatlıklara yol açan hastalıkların ortadan kaldırılmasını sağlamaktadır. Örneğin aşı ile dünyada çiçek hastalığı ortadan kaldırılmış, çocuk felci büyük oranda kontrol altına alınmıştır.
Aşılar sadece hastalıklardan değil uzun vadede birçok komplikasyonlardan koruyarak da sağlık kalitesini arttırmakta, sağlık harcamalarını azaltmaktadır. Örneğin kızamık, ağır beyin hasarına; gebelikte geçirilen kızamıkçık, doğan bebekte ciddi anomalilere; Hepatit B enfeksiyonu, siroz ve karaciğer kanserine yol açmaktadır. Bu durumlar aşılarla önlenmektedir.
Toplumda yüksek aşılama oranlarına ulaşıldığında sadece aşılanan kişiler değil toplumda enfeksiyon zinciri kırıldığı için aşılanmayanlar da korunmuş olur. Toplumdaki aşılı kişi sayısı çok yüksek olursa hastalık salgın yapamaz (toplum bağışıklığı). Ancak aşılanmayan kişi sayısı artarsa, toplum bağışıklığı etkisi azalır ve salgınlar görülür. Bu nedenle aşı olma kararı salgın yapabilen enfeksiyonlar söz konusu olduğunda bireysel bir karar değil, toplum sağlığı için bir gerekliliktir. Aşılama oranları düştüğünde kızamık gibi hastalıklar yeniden görülmeye başlamaktadır.
Yine aşılar hastalıkların tanı ve tedavi giderlerine kıyasla çok ucuzdur. Aşılar, hastalıkları önlediği için hastalıkların tedavisinde kullanılan antibiyotik kullanımı da azalır. Böylece dirençli mikropların ortaya çıkışı azalır.
Aşıların koruyuculuk oranı nedir?
Aşılar elbette %100 koruyucu değildir, her aşı için koruyuculuk oranları değişmektedir. Bazı aşılara karşı oluşan antikor düzeyleri zamanla azalabilmektedir. Ancak bu durumda bağışıklık sistemindeki bellek hücreleri mikropla karşılaşmada yeniden etkinleşerek hastalıktan korur veya hastalığı hafifletir. Genel olarak aşı programı tamamlandığında ve toplumun büyük kısmı aşılandığında aşılar %80-95 korunma sağlar.
Çocuklarımızın olması gereken aşılar nelerdir?
Rutin aşı uygulamaları her ülkede hastalıkların sıklığı, ölüm oranları, sekelleri, hastalığa bağlı giderler, aşıların o ülkede maliyeti, yan etkileri ve başka tedavi yollarının etkinliği dikkate alınarak bir şema dahilinde uygulanmaktadır. Bu faktörler ülkeden ülkeye farklılıklar gösterdiğinden, dünya üzerinde uygulanan çok sayıda ulusal aşı şeması vardır. Ülkemizde şu anda rutin aşı programında 13 aşı yer almaktadır. Her toplumda zaman içinde hastalıkların görülme durumuna göre aşı programına yeni aşılar eklenebilir, değişiklikler yapılabilir. Ulusal programdaki aşılar çocuklara ücretsiz olarak uygulanmaktadır. Çocuklar önerilen zamanda aşılanmaya başlanmalı ve en kısa sürede hastalıklara karşı tam bağışık olmaları sağlanmalıdır. Ülkemizde şu an Hepatit B Aşısı, BCG (Verem) Aşısı, Karma Aşı (Difteri, Tetanoz, asellüler Boğmaca, Hemofilus influenza ve inaktif Polio), oral Polio (Çocuk Felci) Aşısı, Pnömokok (Zatürre) Aşısı, Suçiçeği Aşısı, Hepatit A Aşısı, KKK (Kızamık-Kabakulak-Kızamıkcık) Aşısı, Erişkin Tip Difteri-Tetanoz Aşısı rutin olarak uygulanmaktadır.
Ayrıca şu an rutin aşı programında olmayan ancak çocuklarda ciddi bir ishal nedeni olan Rota Virüs Aşısını; ölüm, sağırlık, havale, zihinsel gerilik yapabilen Meningokok menenjitinden korunmak için Meningokok B ve Meningokok ACWY Aşısını; genital siğiller ve serviks kanserinden korunmak için Human Papilloma Virüs (HPV) aşısını önermekteyiz. Yine İnfluenza (Grip) Aşısı öncelikle riskli olan 6 aydan büyük çocuklara her yıl önerilmektedir.
Aşılar güvenli mi?
Tüm aşılar, kullanımı onaylanmadan önce güvenlik ve etkinlik açısından incelenmektedir. Aşılar, bağışıklık gelişmesini sağlayan antijen dışında, çok az miktarlarda aşının güvenli ve etkili olmasında rol alan maddeleri içerebilirler. Bazı aşıların içinde bulunan alüminyum miktarı insana zarar vermeyecek kadar azdır. Yine Thiomersal ile otizm arasında herhangi bir ilişki saptanmamıştır. Kızamık aşısının, Subakut Sklerozan Panensefalit (SSPE) ve otizmle herhangi bir ilişkisinin bulunmadığı kanıtlanmıştır.
Aşılar, bazen aşının yapıldığı yerde kızarıklık, hafif şişlik veya ağrı, hafif ateş, hafif döküntü, baş ağrısı veya vücut ağrıları gibi yan etkilere neden olabilirler. Aşılar nadiren alerjik reaksiyonlara neden olabilir.
Sonuç olarak aşılama bulaşıcı hastalıklara karşı toplumu korumanın en etkili, en ekonomik ve en güvenilir yöntemlerinden birisidir. Aşı, bireyin temel sağlık hakkıdır ve koruyucu hekimliğin en başarılı önlemlerinden biridir.
Sağlıcakla Kalın…
Prof. Dr. Ayşe Berna Anıl